Verslag lezing 'Rutte-1 en Europa 2020: Thatcher-effect?' door Kees Hudig (Globalinfo, Klasse!) op 20 februari 2011
(Haagse Mug)
(met dank aan Jan Bervoets voor zijn aantekeningen)

De lezing gaat over de volgende vragen:
1. Wat is de 'geest' van de regeer- en gedoogakkoorden van VVD, CDA en PVV?
Wat zijn de gevolgen van Rutte-1 voor Henk, Ingrid en hond Wodan, op het gebied van arbeid,
zorg en (kennis)economie?
Gaat een vergelijking op met het Thatcher-bewind (UK, '79-'90)?
2. Sluit Rutte-1 aan op 'Europa 2020', de Europese agenda voor de economie (en opvolger van
de Lissabon Agenda)?
Wat betekent 'Europa 2020' voor onze arbeid, onze zorg en de (kennis)economie?

DEEL 1:

Bij de opening en aan het eind werden drie stellingen voorgelegd waarover gestemd kon worden:
1. Een regering van PvdA-CDA-D´66 zou een vergelijkbaar beleid voeren als het huidige
kabinet-Rutte.
2. Het kabinet-Rutte is minder erg dan het kabinet-Thatcher.
3. De vakbonden en NGO’s voeren een juiste koers.

Kees geeft aan dat hij aan het eind van deel 2 zal ingaan over belangrijke akties tegen bezuinigingen in het Verenigd Koninkrijk en daarbij de vraag stellen of dat ook niet iets is voor Nederland. Om te voorkomen dat we alleen maar bezig gaan met een negatieve en zwaarwegende zaken als regeerakkoord en Europese handel en om een handelingsperspectief te bieden.

De geest van het regeerakkoord:

Het regeerakkoord is een afspraak tussen de VVD en CDA die samen een minderheidsregering vormen. Volgens Rutte was het regeerakkoord iets voor rechts om de vingers bij af te likken. Het blijkt inderdaad niet "meer van hetzelfde", maar iets waarover de nekharen overeind gaan staan. (Kees polst: vier van de 25 aanwezigen hebben het gelezen). In 46 pagina's wordt uitgelegd wat de regering de komende 4 jaar van plan is. De samenvattingen in de pers gaven een goed beeld, maar daarin komt de algemene lijn die voor alle 12 ministeries geldt niet goed naar voren.

Deze geest van het akkoord is in 3 punten te vatten. 1. Ze willen overal en alles zoveel mogelijk privatiseren en het bedrijfsleven de ruimte (zeggenschap) geven. (onderwijs, zorg, gevangeniswezen, etc). 2. Centraal staat ook het 'veiligheidsdenken', iets dat 10 jaar geleden ondenkbaar zou zijn. (voorbeelden: jeugd vooral als bedreiging en leger meer inzetten bij binnenlandse veiligheid). 3. Er is een obsessieve fixatie op migranten en buitenlanders (als probleem en bedreiging gezien). Het stuk over migratie omvat het grootste deel van het regeerakkoord (en dat geldt ook voor het gedoogakkoord). Het is geschreven in een taal die je een aantal jaren geleden alleen vond bij radicaal rechtse groeperingen.

De geest van het gedoogakkoord

Het gedoogakkoord is datgene dat VVD en CDA met Wilders (PVV) hebben afgesproken. Wilders belooft daarin de regering van buitenaf te steunen als ze zich houdt aan dat wat daarin staat. Het omvat 12 pagina's en 6 daarvan gaan (in heel heldere taal) over migratie. Een ander belangrijk deel gaat over veiligheid. Verder gaat het over ouderenzorg en financiën (2 pagina's). Toch wordt er - overigens met als in het regeerakkoord - bijna niets over de crisis gezegd of over de daaruit voortkomende maatschappelijke problemen! Het 'financiën'-deel is heel technisch en gaat vooral over hoe ze omgaan met begrotingstekorten.

Een paar positieve dingen zijn de droge, heldere taal (niet wollig zoals bij de vorige kabinetten). Het is vrij duidelijk wat op ons af komt... Eigenelijk zou het hier net zo'n effect moeten kunnen hebben als het boekje van een 93-jarige oud-verzetsman - "Enragez-vous!" (ofwel: "Neem het niet!") - dat in Frankrijk een grote hit is.[zie ook: "Eindelijk: vertaling Stéphane Hessel"]. Beide akkoorden zijn een zwartgallig pamflet dat doet denken aan Dante's beschrijving van zijn reis door de hel en aan 'De reis naar het einde van de Nacht' van Celine. Er is natuurlijk politieke oppositie en ook zal er af en toe water bij de wijn worden gedaan vanwege interne onenigheid.... maar zelfs als een kwart zou worden uitgevoerd van wat hierin staat, dan levert dat enorme ellende en problemen op die bovenop datgene komen waar de vorige kabinetten ons mee hebben opgezadeld.

Deze regering komt met vergelijkbare maatregelen als Thatcher en Reagan deden in begin tachtiger jaren. Toch is de toon anders. De regering Rutte gebruikt niet de oorlogstaal tegen bijvoorbeeld de vakbonden zoals van Thatcher en Reagan dat deden. De voorgestelde maatregelen worden gepresenteerd als iets onvermijdelijks en ook iets wat voor ons bestwil is.... In de tijd van Thatcher was er de koude oorlog en alles was meer gepolitiseerd.

Details per ministerie (regeerakkoord):

(Vrij algemeen zijn de maatregelen om te bezuinigen en om de burocratie terug te dringen. Dat laatste loopt parallel aan de Europese tendens om ondernemingen meer ruimte en invloed te geven.

- Bestuur: Ambtenaren worden wegbezuinigd. Promotie van Friesland (...). Erkenning van homorechten (wie weet, misschien gebruiken ze dat om moslims extra om de oren te slaan). Invoering van 500 animal cops (politiemensen: "contraproductief; beter is opleidingen aan te passen).
- Buitenland: Zoveel mogelijk 'positief reageren' op verzoeken voor NAVO-bijstand. Op ontwikkelingssamenwerking wordt vergaand bezuinigd. NAVO-missies in ontwikkelingslanden worden uit die pot betaald (was bedoeld voor armoedebestrijding). Men blijft de EU steunen (dus geen harde eurosceptics als in de UK), maar wil minder gaan betalen. Onvoorwaardelijke steun aan Israël.
- Economie: Natuur valt hier nu onder. Meer kerncentrales. Alle subsidies voor de milieubeweging worden afgeschaft. Subsidie voor duurzame energie wordt betaald uit hogere energierekeningen ('sigaar uit eigen doos'). Net als met de BTW wordt het niet naar verhouding gehaald bij mensen die geld hebben... Plannen voor grote subsidies aan het bedrijfsleven. Dierenwelzijn valt ook onder economie.
- Infrastructuur: Hieronder valt nu het milieu. Veel geld (550 miljoen euro extra) voor wegenaanleg en andere infrastruktuur (oa. spoorwegen). Toelating 130 km/u. Aanleg van 'super'-snelwegen. 'Vereenvoudiging' van de milieuwetgeving. Minder geld voor openbaar vervoer. Privatisering van openbaar vervoer in de steden.
- Cultuur: 200 Miljoen bezuiniging, en verhoging van de BTW van 6 naar 19% voor kaartjes en diensten. Financiering van cultuur voor jongeren wordt geschrapt.
- Financiën: Een erg technisch verhaal. Ze 'koersen op een betalingsbalans', ofwel: niet meer uitgeven dan je binnenkrijgt. De overschrijding van max 0,7% (Europees: 3,0%). Bij tegenvallende belastinginkomsten dus eerder bezuinigen dan nodig is. IMF bekritiseert dit soort plannen (minder stimulans voor de economie).
- Gezondheidszorg: Vergroting van de marktwerking. Verlaging van de zorgtoeslag. Inkrimping van het pakket. Eigen risiko omhoog. Ziekenhuizen moeten privaat kapitaal aantrekken. Miljarden voor meer arbeidsplaatsen in de zorg, maar onbekend is waar dat vandaan komt.
- Vreemdelingenbeleid: Migranten moeten zelf betalen voor hun inburgering. Inburgeringsexamen verplicht bij aanvragen voor toelating in buitenland; wie zakt krijgt geen verblijfsvergunning. Illegaliteit en hulp aan "illegalen" strafbaar (strijdig met EU-regels en 'dus' willen ze die veranderen...). Algemeen verbod op gelaatsbedekkend kleding en hooofddoekverbod in sommige sectoren zoals politie en justitie. Acht pagina's met alleen maar negatieve dingen; niets over de positieve rol die migranten in de maatschappij.
- Mediabeleid: Publieke omroepen moeten bezuinigen en zoveel mogelijk fuseren. Privatisering van de omroepgegevens.
- Onderwijs: Geen grote bezuinigingen, maar ook geen investeringen. Hoger en universitair onderwijs wordt streng gereguleerd.
- Ouderenzorg: Heel positieve benadering. Bijvoorbeeld: optreden tegen mishandeling van ouderen. Er komen 12.000 extra banen en er wordt 0,7 miljard extra geld voor deze sector vrijgemaakt.
- Veiligheid: Dit hoofdstuk is bijna evenlang als dat over migratie. Veel gaat over coffeeshops en jongeren (repressief beleid). Er komt een nationale politie. Verder komen er 3000 extra politiemensen (waaronder 500 animal cops). Meer camaratoezicht. Preventief fouilleren wordt gemakkelijk. Minimumstraffen in bepaalde gevallen (bij misdaden maar ook bij veel soorten overtredingen): dat is nieuw in Nederland! Het lijkt op wat in de VS "Three strikes, you're out" heet. Daar ga je na 3 willekeurige overtredingen of misdaden levenslang de bak in. Meer samenwerking tusen politie en leger; het leger meer inzetten.
- Werk en sociale zaken: Op aandrang van Wilders zijn hier 3 'progressieve' zaken opgenomen: verhoging van AOW-gerechtigde leeftijd naar 66 in plaats van 67; geen versoepeling van ontslagrecht; en verplicht werken en solliciteren zodra je werkloos wordt. Verder: Lagere uitkeringen voor gehandicapten. Lagere bijstand. Bevriezing van salarissen in collectieve sector met uitzondering van de zorg (waarschijnlijk geen inflatiecorrectie dus: feitelijke verlaging)Mogelijk wordt ook een deel van de zorgswerkers getroffen.
- Wonen en huisvesting: De hypotheekrenteaftrek blijft intact. Huurverhogingen op inflatiepeil voor huishoudens met een inkomen tot 43000 euro. Daarboven is het inflatie plus 5%. Die 5% mag nu al, maar in gebieden met hoge huizenprijzen (dus met schaarste aan woningen) mag het hoger worden. Te vergelijken met Thatcher-beleid getiteld "The right to buy". Inzet is ook om huurwoningen te verzelfstandigen (zittende huurders mogen hun eigen woning kopen. Verkoop aan derden als ze niet willen of kunnen). Stedelijke vernieuwing wordt afgebouwd en Vogelaarwijken verdwijnen.

Mooie citaten

- "Het vestigingsklimaat zal verbeteren door een budgetneutrale grondslagverbreding in de vennootschapsbelasting in combinatie met de generieke en specifieke tariefverlaging." [Dat betekent dat bedrijven nog minder belasting gaan betalen].
- "De Nederlandse agro-foodsector bekleedt een internationale toppositie en is onderdeel van de oplossing voor de internationale uitdagingen rond voedselzekerheid, armoedebestrijding, energie, water, klimaat, vrede en stabiliteit."
- "De aanpak van de druk op leefomgeving en milieu is niet een zaak voor de overheid maar biedt ook kansen voor economische groei en ontwikkeling. Bedrijven dragen bij aan een beter milieu en maken winst door op dit gebied nieuwe producten te ontwikkelen en hun export te vergroten. Het innovatiebeleid bevordert dit."
- "Het kabinet zal de privatisering voorbereiden van voor het gevangeniswezen relevante taken met het oog op versobering en kosteneffectiviteit."

Henk en Ingrid

Hoe zit het met Wilders' steun aan dit kabinet en wat hebben 'Henk en Ingrid' hier aan? Het beste voorbeeld om dit te illustreren is met de actuele strijd van het personeel van de openbaarvervoersbedrijven in de drie grote steden. Een strijd die overigens iedereen kan en zou moeten steunen. Ze voeren aktie tegen bezuigingsplannen van zo'n 20 miljoen euro en tegen het 'openbaar aanbesteden' van vervoerslijnen. Aanbesteding leidt óf tot een verzelfstandigd onderdeel van de Deutsche Bahn óf tot een volledig commercieel bedrijf als onderdeel van het Franse Veolia. Wilders zei tijdens de verkiezingen dat hij enorm tegen zou zijn. Maar hij is inmiddels 180 graden gedraaid! De vakbonden richten zich nu specifiek op de PVV, zo van "Wat is dit voor een verraad?". En dat is belangrijk, omdat een deel van de vakbondsleden ook PVV-aanhangers zijn.

Publieksvragen

Vraag/opmerking: De inkomstenbelastingsgrenzen zijn verhoogd zodat de staat minder belastinginkomsten heeft en dus meer moet bezuinigen. Die 18 miljard is deel van de 29 miljard die in totaal tot 2030 bezuinigd moet worden. Veel partijen zijn meegegaan in dit verhaal van de zogenaamde 'noodzaak van bezuinigen', ondanks het feit dat het Centraal Planburo bij het doorrekenen een andere methodiek hanteerde dan normaal...
Antwoord: Wat ook veranderd is, is dat de vennootschapsbelasting sterk omlaag gaat. Dat is het grote verschil met de jaren '80. Toen was er een crisis, daalden de winsten van de bedrijven enorm en konden overheden minder belasting innen. Nu gaat het heel goed met de bedrijven, maar van hun vette winsten vloeit nauwelijks iets terug in de staatskas. 'Dus moet er worden bezuinigd.
Ierland was het paradepaardje van Europa: het land met de laagste vennootschapsbelasting dat veel buitenlandse bedrijven aan trok. Nu zijn ze op Griekenland na het Gekke Henkie van Europa. Daar zit een verband tussen. (Nederland heeft zich al rijk gerekend en gezegd dat 'wij' die bedrijven nu kunnen 'opvangen'...)

Vraag: Klopt het dat Nederland zijn garantiestelling voor banken, scheepvaartindustrie enzovoorts heeft verhoogd van 89 miljard euro vóór de zogenaamde internationale bankencrisis naar ruim 200 miljard euro ná die crisis en dat het IMF dit zorgwekkend vindt voor ons land?
Antwoord: Voor alle landen die hun banken overeind hebben gehouden omdat ze "too big too fail" zouden zijn, geldt dat ze de bankschulden hebben overgenomen. En Nederland heeft een heel grote financiële sector... Toen Wouter Bos de banken ging steunen zei hij dat het leningen waren die terug zouden komen met rente (dus 'winst' voor de staat). Maar een groot deel van het huidige bezuinigingsgat is herleidbaar tot die steun.
In de VS is het probleem nog veel groter. Barnancke, voorzitter van de centrale bank (Fed) zei in januari voor een selecte Congresscommissie dat hij openlijk zou gaan zeggen dat de Fed geen bail-out garanties meer kan geven. Het bedrag is te hoog geworden doordat het waterhoofd van de Amerikaanse economie veel te snel groeit. Het is voor het eerst sinds 1933 dat de Fed zoiets zegt! Vanuit het buitenland zal men veel terughoudender zijn om te investeren in Amerikaanse schuldenpapieren. Het enige dat ze nog kunnen doen, is dollars bijdrukken. Omdat dat de wereldmunt is, leidt dat niet tot inflatie. De economie overleeft nog, maar de bubble wordt steeds maar groter en het systeem steeds instabieler.

DEEL 2:

Europa's handels- en investeringsagenda

Het verhaal over Europa houd ik kort en smeuïg. De Europese agenda is grofweg dezelfde als die van de regering Rutte. Niet verbazingwekkend want de Europese Unie (EU) en de Europese Economische en Monetaire Unie (EMU ~ 'Eurozone') was altijd het paradepaardje van de georganiseerde, grote ondernemingen. Zij hadden de meeste baat bij de Europese schaalvergroting. Het beleid is onveranderd en vooral gericht op deregulering en privatisering. In 2009 hebben Rob en ik een redelijk uitgebreid onderzoek gedaan naar het buitenlandse handels- en investeringsbeleid van de Unie [zie: Stop Global Europe en Global Europe, Voor Wie?]. Dat dateerde van 2006 en heette "Global Europe: Competing in the world". Nu heet het "Trade, Growth and World Affairs", onderdeel van het economische beleid Europa 2020. Global Europe had 3 pijlers die gericht waren op het behartigen van de belangen van grote Europese bedrijven: het veroveren van markten, het veiligstellen van energie en grondstoffen, en het garanderen van hun intellectueel eigendomsrecht.

Dat van dat intellectuele eigendomsrecht is een venijnig beleidsterrein omdat het erop is gericht multinationals markten te laten beheersen. Dat is zowiezo al zeer omstreden, maar bij bijvoorbeeld de medicijn-industrie kan dat zelfs letterlijk moorddadig zijn! Grote farmaceutische bedrijven kunnen arme landen met een groot malaria- of Aids-probleem dwingen om extreem dure medicijnen in te kopen van hen. Terwijl er wel degelijk veel goedkopere alternatieven zijn ('generieke' medicijnen). Die laatste worden bijvoorbeeld door India geproduceerd. Maar een bedrijf als Pfeizer of Merck kan die productie verbieden als daarover bepalingen worden opgenomen in handelsakkoorden (bijvoorbeeld tussen de EU en India). In ontwikkelingslanden wordt daartegen stevig campagne gevoerd.

Vrijhandel

Een soortgelijke agenda is er in de Wereldhandelsorganisatie WTO waar ze al tien jaar onderhandelen over voortgang in de zogenaamde Doha Ontwikkelings Ronde. Een aantal grote ontwikkelingslanden komt nu op voor de eigen belangen en remt de verdere liberalisering van bepaalde handelsthema's. Daarom zetten de rijke landen steeds meer in op bilaterale (tweezijdige) en regionale handels- en investeringsakkoorden. Daarin krijgen de Europese bedrijfsbelangen nog meer ruimte dan nu al is afgesproken in WTO-verband. De EU onderhandelt ondermeer met India en met de Andes-landen. De onderhandelingen voor een EPA-verdrag tussen de Unie en de oud-koloniën in Afrika, Pacific en Cariben zijn deels vastgelopen. Het gaat om landen met weinig economische macht die vaak afhankelijk zijn van ontwikkelingshulp. Ze hadden voorheen een voorkeurspositie voor export naar de EU, maar het WTO-mandaat liep af. Daarna zijn een aantal landen onder druk akkoord gegaan met het EPA-akkoord waarmee de algehele Europese vrijhandelsagenda op hen werd losgelaten. De rest weigert vooralsnog te tekenen ondanks hun kwetsbaarheid.

Bepalend voor de interne economische struktuur van de EU is het Lissabon Akkoord van 2000 [niet te verwarren met het Lissabon Verdrag van 2010, de 'Europese grondwet']. Het economische beleid voor de interne markt werd toen afgestemd op het maken van Europa tot de meest concurrerende kenniseconomie van de wereld in 2015. In 2010 werd dit vervangen door een nieuw beleidsdoel dat veelal een herhaling is van het voorgaande. Dat heet Europa 2020 (zie "Crisisbeleid EU is 'coup'").

Bij Global Europe ging het om een soort intentieverklaring waaraan alle afzonderlijke lidstaten en instellingen zich zouden moeten houden. Dat liep mis omdat er geen sanktiesysteem was. Bij Europa 2020 is dat strakker geregeld en zijn er ook 'economische beleidscompetenties' overgeheveld naar het centrale Europese gezag ("innovatief beheer").

Concurrentiepact van Merkel en Sarkozy

Verder is er het concurrentiepact van Merkel en Sarkozy. Dat wordt ingekaderd in Europa 2020. In maart wordt hierover besloten door de Europese Raad. Er wordt hard gelobbied om te zorgen dat de hele EU dit gaat steunen. Dit heeft te maken met de crisishulp aan lidstaten die in financiële problemen raken. Er is een noodfonds van 700 miljard opgezet. Als eerste kreeg Griekenland een lening van 90 miljard in ruil voor drastische economische hervormingen (veel ontslagen enzo). Maar het land kan nu al niet voldoen aan de strakke afspraken over de eerste terugbetaling... Als tweede kreeg Ierland ook een hoog bedrag als lening. Daaraan vooraf gingen heftige vergaderingen over donorschap en criteria. In beide gevallen stonden Duitsland en Frankrijk enigsins op de rem, maar gaven dan toch weer toe omdat de anderen niet de eurozone wilden laten klappen (of laten opdelen in een noordelijke en zuidelijke muntunie). Nu zal Portugal waarschijnlijk ook een beroep doen op het fonds, zodat het daarna bijna gehalveerd is. Als Spanje daar nog bij komt, met zijn geheel op geleend geld gebaseerde economie (en al die nutteloze bouwprojecte, een hoge woningnood en hoge huren), dan moet er nog meer geld bij in de pot. Duitsland en Frankrijk zijn het zat; zij stellen nu strenge regels op voor zo'n nieuwe pot. Die regels betekenen een zware ingreep op de autonomie van de lidstaten over hun begrotings-beleid enzo: vastleggen van de hoogte van de staatsschuld, verdere harmonisering van de grondslag van de vennootschapsbelansting, aanpassing van de pensioenleeftijd, afzien van koppeling tussen loonontwikeling en inflatie (loonmatiging dus).

Vraag: Dit staat toch haaks op wat kabinet-Rutte wil, namelijk deze zaken in Nederland zelf regelen en niet in Europees verband?
Antwoord: De agenda's zijn gelijk, dus is het geen probleem. Ze kunnen het deels via de EU regelen en ze kunnen zich er ook achter verschuilen als het om impopulaire maatregelen gaat ("Het moet van Europa"). Bij de kwestie van aanbesteding van het stedelijk openbaar vervoer maken ze er beleid van terwijl er een motie in de Tweede Kamer ligt die de keuzevrijheid bij de steden legt. De regering beweert dat het om een Europese verplichting gaat. Op veel terreinen is Nederland het braafste jongetje van de klas....
Opmerking: Er is een juridisch artikel (art. 185, EEG-verdrag) dat het voor een nationale rechtbank mogelijk maakt om de "tenuitvoering van een nationale bestuurshandeling" die is gebaseerd op een "gemeenschapsverordening" en "waarvan de geldigheid wordt betwist" op te schorten.
Antwoord: Verdragsteksten kunnen op allerlei manieren worden uitgelegd... Dus het argument "Het is Europese regelgeving" duidt op een bepaald politiek belang.

Andere thema's

Ik zou nog ingaan op werk, gezondheid en kenniseconomie.... Op gebied van werk wordt er een enorm bedrag (zo'n 53 miljard) gespendeerd om de Europese arbeidsmarkt "beter" te laten funktioneren. De criteria zijn gericht op het opvoeren van de arbeidsmarkthervorming om de flexibiliteit en zekerheid op de arbeidsmarkten ('flexicurity') te verhogen. Dat komt neer op uitholling van arbeidsrechten, ontslagrecht en meer. Om tegendruk van vakbonden op te vangen, is die 'flexicurity' opgenomen als een soort recht voor flex-werkers. Deze teksten van de Europese Commissie zijn veelal opgesteld door clubs van grote ondernemingen. Dat wordt ook duidelijk uit het volgende: "Om mensen en bedrijven de juiste stimulans te geven om in training te investeren om voortdurend de vaardigheden van mensen te verbeteren overeenkomstig de behoeften van de arbeidsmarkten". Veel geld gaat dus naar omscholing in het belang van bedrijven en waarbij wat de werkloze zelf zou willen leren geen rol speelt.

Dit geldt ook voor het universitair onderwijs. De taal in de zogenaamde Bologna-agenda - ook in het regeerakkoord -is doorspekt van allerlei maatregelen voor nog meer direkte samenwerking tussen bedrijven en universiteiten als oplossing voor de problemen van deze crisis. Voor meer daarover: vraag de studenten die aktie voeren. (zie ook: "Global Europe, Bologna en het hoger onderwijs").

Wat moeten we nu met die bezuinigingen?

Het is maar zeer de vraag of die bezuinigingen nodig zijn. Een van de redenen is het bestaan van de euro. Vóór de eurozone konden landen hun munt devalueren in crisissituaties om via toegenomen export te proberen er weer boven op te komen. Ook voor Nederland geldt - econoom Geert Reuten heeft dat voorgerekend - als de 30.000 miljonairs die ons land telt 10% van hun vermogen zouden inleveren, dan zou die hele bezuinigingsoperatie niet nodig zijn. Belastingen is een kernbegrip in deze hele discussie over bezuinigingen en wie de lasten gaat dragen.

Uncut (UK)

In het Verenigd Koninkrijk is de studentenbeweging begonnen met grootschalige akties tegen de bezuinigingen. Tijdens een demonstratie van 50.000 mensen werd het hoofdkantoor van de Conservatieve Partij bezet. Hieruit kwam de UK Uncut campagne voort (ofwel: 'stop de bezuinigingen'). Ze namen een aantal grote bedrijven op de korrel die op grote schaal belasting ontduiken of zelfs belastinggeld terugkrijgen zogenaamd wegens negatieve winsten. Vodaphone, de grootste gsm-aanbieder in de UK, is uitgekozen als een belangrijk doelwit. Veel mensen betalen zich namelijk blauw en er zijn overal vestigingen. De eerste bezettings- en blokkadeaktie was in Brighton en dat is te zien op een internetfilmpje (Vodafone aktion). Honderden mensen kwamen er op af. Het was vreedzaam en feestelijk. Men had eten en drinken bij zich en maakte muziek.
(Een andere campagne heet 'False Economy').

Binnen korte tijd was er navolging op andere plekken. Er kwam een landelijke aktiedag en materiaal om het publiek het waarom van de akties uit te leggen. De kernboodschap: "Bedrijven betalen geen belasting en daarom hebben wij een economisch probleem." Er werd verder onderzoek gedaan en de ergste bedrijven worden voortdurend bezocht door groepen aktivisten. Afgelopen weekend waren er in 16 plaatsen bezettingen van vestigingen van Barclays Bank. Daarbij werd bijvoorbeeld een instant weggeefbibliotheek geopend als protest tegen de sluiting van openbare biebs.

Het sterke aan deze campagne is dat ze goed kunnen uitleggen wat ze doen en dat ze een nieuw kader schetsen ('reframing'). Ze wijzen het overheidsverhaal over de noodzaak van bezuinigigen van de hand en weigeren in te gaan op suggesties dat er dan maar op andere posten moet worden bezuigigd. Het is daarom geen verloren strijd. En ze beperken zich niet tot alleen roepen dat de rijken de crisis moeten betalen. Ze 'framen' het zo, dat mensen onmiddelijk snappen dat bedrijven waar je als consument van afhankelijk bent, de dieven van de maatschappij zijn. Het is direkte aktie en als aktivist raak je zo een snaar. Dat is te zien aan de discussies met voorbijgangers en aan de steun van onbekenden als de politie gaat ontruimen.

1% Network (Ireland)

Deze campagne is meer gericht op de vermogens van de top. Ierland ontving een reddingspakket van EU en IMF in ruil voor harde bezuinigingen en hervormingen. Tegen de 1% van de bevolking die 34-37% van de rijkdom in handen heeft, zeggen ze: "De economie lag al op zijn gat omdat die naar jullie wensen was ingericht. Jullie zijn er rijk door geworden en nu mag je ook gaan betalen." (Zie: One Percent Network) Er waren (verkennende) demonstraties in villawijken. De villa's werden afgeschermd door politie. De boodschap is: "Jullie hebben nu nog de tijd om het zelf te doen, anders komen we het binnenkort halen."

Vermögensteuer Jetzt! (Deutschland)

In Duitsland is er ook een campagne gaande over vermogensbelasting (zie: Vermögensteuer Jetzt!). Het gaat over de vraag: "Hoe is het gekomen dat de kloof tussen rijk en arm zo groot is geworden? Waarom gaat het de rijken midden in de crisis zo goed?."

Uncut (USA)

Deze campagne is net overgewaaid vanuit de UK. Banken zijn daar vooral het doelwit met als motto "Corporate tax cheats are bankrupting the America".

Als je zo'n regeerakkoord leest, dan lijkt er geen doorkomen aan. Natuurlijk is het belangrijk dat de verschillende deelstrijden worden gevoerd, zoals strijd tegen wegbezuinigen van een bibliotheek of banen in de gezondheidszorg of privatisering van het openbaar vervoer. Maar als je alleen noodweerpolitiek voert, dan ren je van de ene brand naar de andere. Zonder dat je er in slaagt de logica of de geest bij de kladden te grijpen.

In de UK zijn ze er van overtuigd dat het hen wel lukt om dat te doen. Bovendien zijn ze mobiliserend omdat hun aktiemodel eenvoudig is over te nemen door lokale groepen. En het geeft uitleg over wat er economisch en maatschappelijk fout is.

Discussie:

Vraag: Is de urgentie daar ook niet wat groter, bijvoorbeeld omdat er eerder is begonnen met de afbraak?
Antwoord: Ik vraag het me af. Statistisch gezien hebben studenten het hier niet beter dan in de UK. Het komt meer door het polderen hier. Daar heb je niet al die overlegorganen, en dus minder invloed op micro-niveau, maar wel het voordeel dat je op andere manieren strijd moet leveren. Een andere voorbeeld is Frankrijk waar vorige jaar grote demonstraties waren tegen aantasting van de pensioenen, en waar ook heel veel studenten en scholieren aan mee deden. Tijdens de stakingen en blokkades in 2010 ontstonden daar allerlei verbanden tussen plaatselijke aktievoerders onderling en buiten de vakbonden om.

Vraag: In discussies met VVD-aanhangers wordt vaak het argument gebruikt, dat als je bedrijven veel belastingen laat betalen, dat je ze dan weg jaagt uit Nederland. Ook wordt gezegd dat de rijken al meer belasting betalen door het 'progressieve' belastingstelsel. Wat voor tegenargumenten zijn er?
Antwoord: Een diplomatiek antwoord is: daar zit soms wel wat in. Overheden die voor hun inkomsten afhankelijk zijn van de belasting door bedrijven (zoals Ierland) hebben echt een probleem. Maar je moet je economie nooit zo inrichten dat die situatie kan ontstaan. Er is een ondergrens van wat toelaatbaar is (lonen, arbeidsrechten, milieukosten). Bedrijven zich daar niet aan willen houden, gaan maar weg. Want de schade om ze daar te houden (voorkeursbehandeling) is nog veel groter dan de mogelijke inkomsten. Daarbij worden nu al heel veel onkosten (ook de sociale) niet meegerekend. We zouden trouwens ook hen moeten steunen die in andere landen strijden. Internationale solidariteit à la de anti-globaliseringsbeweging, om te voorkomen dat dit soort bedrijven ergens anders naar toe kan gaan. Grensoverschrijdend aktievoeren dus.

Aanvulling: Onderzoek wees uit dat heel veel grote bedrijven nauwelijks belasting betalen. Niet voor niets bevinden zich de hoofdvestigingen van veel multinationals in Nederland.
Reactie: Nederland is een soort belastingparadijs voor een bepaalde constructie die met trusts werkt. Bij het G20-crisisoverleg in april 2009 is de afspraak gemaakt om belastingparadijzen tegen te gaan. De VS kwamen vervolgens met een lijst waarop ook Nederland stond! Amerikaanse bedrijven hebben in die zin last van deze 'oneerlijke concurrentie'. Een van de maatregelen uit het concurrentiepact van Merkel en Sarkozy is harmonisering van de vennootschapsbelasting. Daar zouden we eigenlijk vóór moeten zijn. Er zijn slechts heel weinig bedrijven die zich kunnen permitteren om weg te trekken uit een Europa met 1 tariefsysteem. De meeste bedrijven die op de interne markt actief (willen) zijn, moeten tenminste een belangrijke vestiging hier hebben.

Vraag: Hoe kijk je aan tegen de rol van de politiek? Het gedoogakkoord, het regeerakkoord en het EU-beleid is natuurlijk (mede) een gevolg van hoe er gestemd wordt in Nederland. Hoe is het mogelijk dat de stembusuitslag dit kabinet mogelijk heeft gemaakt?
Antwoord: Ik vind het wel raar dat de VVD zo populair is ondanks het feit dat bij de crisis van de DSB-bank duidelijk naar voren kwam dat de top grotendeels uit VVD-ers bestond.
Opmerking: Ongeveer 35% van de bevolking heeft het goed en wil dit zo houden. De materialistische tendens die er bij mensen wordt ingestampt om steeds meer te willen, zorgt dat veel anderen daar bij willen horen.

Vraag: Is het een verdienste van rechts of de zwakte van links?
Antwoord: Qua fundamentele kritiek en alternatieven aan de linkerkant gebeurt er heel weinig!
Opmerking: Een van de stellingen aan het begin ging over de vraag of vakbonden, maatschappelijke organisaties en middenveld wel genoeg doen tegen het huidige beleid.
Antwoord: Je moet nog steeds aktie blijven voeren op deelgebieden, maar dat zal geen strukturele veranderingen opleveren. In de jaren '70 waren vakbonden en linkse partijen veel radicaler. Nu niet meer. Er worden daar geen goede analyses meer gemaakt, geen goede strategieën opgesteld. In de jaren '80 kon je vanuit de sociale beweging (bijvoorbeeld als kraker) aanhaken en de boel wat radicaler maken. Maar nu is er een soort gewenning en komen velen niet in verzet. Vaak ontbreken er buiten de grote steden ook goede strukturen om bij aan te haken.

Opmerking: Ik wil wat zeggen over het gehalte aan rechtse mensen binnen de vakbond. Mijn eigen ervaring en die van anderen is dat je als activist soms belaagd wordt door vakbondsleden tijdens hun demonstraties. Zo werden bij mij onlangs pamfletten over Wilders ("Rattenvanger van Harmelen") uit mijn handen gerukt. Ze waren zeer aggressief en zeiden dat ik moest oprotten. Ze riepen anti-buitenlanders leuzen.
Opmerking: Het is ook niet toevallig dat FNV-voorzitter Jongerius een stap richting Wilders zette over de pensioenleeftijd, en gelukkig daarna werd teruggefloten door de bond.
Antwoord: De FNV en CNV zijn steeds meer een soort ANWB geworden met rechtse en linkse leden. Maar het zou voor de vakbeweging een signaal moeten zijn om duidelijk positie te kiezen tegen racisme en fascisme.
Opmerking: Op 18 maart is er in Rotterdam een anti-racisme dag en dat zou een mooie eerste stap kunen zijn naar een grote solidaire bewging in Nederland.

Kees: Je moet zoeken naar maatschappelijke organisaties die wel degelijk op economie of anti-rasisme een verbinding zoeken. De horizontale netwerken hebben zo hun voordelen. Maar zonder terug te willen naar de rigide strukturen van vroeger en de onderlinge strijd tussen allerlei fracties, ben ik er voor om strakker te gaan analyseren. Het gaat niet om vijandenken maar om de grens op te zoeken van het polderdenken. Af en toe moet je zeggen "Tot hier en niet verder".

Hierna gaat de discussie door over Haagse demonstraties, het opzetten van gerichte akties bij grote bedrijven en evaringen daarmee in het verleden.

Er worden voorbeelden genoemd van actuele campagnes en akties waar men aan mee kan doen:
- Flyeren tegen het Initiatief Duurzame Handel (de "Duurzame VOC")
- Akties om Ahold te dwingen om mee te doen aan het 'a penny for a pound'-programma van
de Coalition of Immokalee Workers waaronder een picketline op 27 februari in Den Haag
- De jaarlijkse congressen over aktietaktieken en -strategieën 2DH5.
- Een regelmatig overleg voor basisgroepen (om regelmatig van gedachten te wisselen en
campagnes te verzinnen en om affinity groups op te zetten) op 27 maart.
- Een benefiet voor Klasse! op 26 februari.
- Oproep voor een schemerlampaktie bij de provinciale verkiezingen als protest tegen Wilders'
opmerking dat "het licht uitgaat door de islamisering".
-------